Có một ai đó đã từng nói: “Giáo dục... là đốt lên ngọn lửa”. Chân lý ấy đã được các thế hệ học trò chúng tôi chứng nghiệm ở người thầy nhiệt huyết, cương trực, giầu tính nhân văn: Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Ưu tú Phạm Xuân Hằng.

Tôi nghĩ thầy Thuyết là người đã có đóng góp rất lớn trong việc đổi mới hoạt động nghị trường, để Nhà nước ta thực sự là của dân, do dân và vì dân. Khi thầy nghỉ hưu, sau hai khóa làm đại biểu Quốc hội, tôi cảm thấy có một sự hụt hẫng, tiếc nuối. Nhiều người mà tôi quen biết cũng có chung sự tiếc nuối này. Trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đất nước cần lắm những người có trí tuệ, có tấm lòng và bản lĩnh như thầy Thuyết của tôi và của nhiều thế hệ học trò.

Tính đến thời điểm này, PGS.TS Phạm Quang Long đã tròn 40 năm trong nghề làm thầy, gần nửa thời gian đó, ông không có may mắn trực tiếp đứng lớp, do được phân công đảm nhận nhiều chức danh quản lý: là Chủ nhiệm Khoa Ngữ văn gần trọn một nhiệm kì (từ 1992 đến 1996), Phó Hiệu trưởng, rồi Hiệu trưởng Trường ĐHKHXH&NV (từ 1996 đến 2001), Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội (2001-2005), Giám đốc Sở Văn hóa Hà Nội (2005-2013)… Và bây giờ sau nhiều cuộc “viễn du”, ông lại trở về cái nôi quen thuộc, từng nhiều năm gắn bó, gần gũi - Khoa Văn học, với nghiệp làm thầy…

Trong quá trình phấn đấu và trưởng thành trên con đường khoa học, mỗi người có một hoàn cảnh riêng và một cách đi riêng. Với GS. Lê Quang Thiêm, con đường khoa học mà ông đã lựa chọn tuy gặp không ít gian truân nhưng đã đưa ông đến đỉnh cao của vinh quang. Ông là một trong những người thầy không những có trình độ chuyên môn uyên thâm mà còn có những tri thức liên ngành sâu sắc, xứng đáng là tấm gương cho thế hệ sau học tập về tinh thần lao động bền bỉ, kiên trì và tình yêu nghề nghiệp.

Lâm Bá Nam nói ông chưa bao giờ nghĩ mình sẽ chọn Dân tộc học. Nhưng có một điều chắc chắn là Dân tộc học đã chọn ông. Làm nghề này cần tâm hồn của một nhà thơ và lý trí của một nhà khoa học. Và vì thế, Lâm Bá Nam đã đến với Dân tộc học một cách tự nhiên, chân thành và nhiệt huyết, trong suốt trên ba mươi năm qua, và chắc chắn vẫn chưa dừng lại.

Thầy Đức xứng đáng được coi là “chứng nhân lịch sử” khi đi qua và chứng kiến mọi bước thăng trầm, mọi sự trưởng thành của làng Việt ngữ học. Các thế hệ Ngôn ngữ học nước nhà đều nhắc đến tên thầy - GS. Đinh Văn Đức - với niềm kính trọng, yêu quý và thân thương. Với một người thầy, một nhà khoa học, thì đó chính là “tấm huy chương” xứng đáng nhất.

GS.TS.NGƯT Mai Ngọc Chừ là một trong những giáo sư đầu ngành về ngôn ngữ học và chuyên gia về văn hóa phương Đông, đặc biệt là văn hóa Đông Nam Á. Hơn 40 năm đứng trên bục giảng, từng đi nghiên cứu và giảng dạy ở nhiều trường đại học trong nước và nước ngoài thế nhưng, ở tuổi 66, lòng say mê khoa học của thầy vẫn dường như là bất tận. Thầy kể với chúng tôi về những chuyến đi nước ngoài (đến Cămpuchia, Nga, Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, Úc …), về những lần đi dạy cho các lớp sau đại học ở các trường đại học tại TP Hồ Chí Minh, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đà Nẵng, Cần Thơ, … bằng sự đam mê, sự thích thú, xen lẫn niềm tự hào…

Trong hơn 40 làm công tác nghiên cứu và giảng dạy, ông tập trung sâu vào một số lĩnh vực như: Dân tộc học nông nghiệp, các dân tộc ngóm ngôn ngữ Tày - Thái ở Việt Nam, quan hệ tộc người, các dân tộc ở châu Á. Thành quả lao động miệt mài mà ông đóng góp cho ngành Dân tộc học là vô cùng ấn tượng: trên dưới 100 công trình, bao gồm giáo trình Dân tộc học đại cương, sách chuyên khảo, bài tạp chí, báo cáo khoa học cho các hội thảo trong và ngoài nước.

Qua hơn 40 năm hoạt động nghiên cứu và giảng dạy, thầy đã để lại cho đồng nghiệp trong nước và nước ngoài những công trình đầy tâm huyết, từ những nghiên cứu lý luận về khoa học và công nghệ đến các bài viết mang ý nghĩa ứng dụng trong thực tiễn quản lý và hoạch định chính sách. Qua những công trình được ghi nhận trong tuyển tập này, có thể nói: Thầy là người đã đặt nền móng và xây dựng ngành Khoa học luận, Công nghệ luận, ngành Chính sách Khoa học và Công nghệ và ngành Quản lý Khoa học và Công nghệ của nước nhà

Là sinh viên khóa I (1956-1959) của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Bùi Duy Tân thuộc thế hệ đầu tiên được chính “nền khoa học nội địa” đào tạo bài bản để trở thành những nhà nghiên cứu mang tính chuyên nghiệp. Sau khi tốt nghiệp đại học, ông được giữ lại trường công tác, tổng cộng có trên 40 năm nghiên cứu và giảng dạy văn học Việt Nam từ thế kỷ X đến nửa đầu thế kỷ XVIII ở Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (sau là Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội), trở thành một tên tuổi trong giới nghiên cứu văn học sử nước nhà.

Nhắc đến ông là nhắc đến một trong những nhà khoa học và chuyên gia đầu ngành về lịch sử và một số chuyên ngành trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục. Thực tế hơn 40 năm công tác và phục vụ cho sự nghiệp chung, nhất là trong sự nghiệp giáo dục - đào tạo, đã khẳng định vai trò và năng lực của GS.TSKH Vũ Minh Giang cả trong đào tạo, trong nghiên cứu khoa học và hoạt động thực tiễn. Nguyên Phó Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, Chuyên gia cao cấp, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, Đại học Quốc gia Hà Nội - GS. Vũ Minh Giang đã có nhiều công trình nghiên cứu mang lại những giá trị rất thiết thực và căn bản, thể hiện rõ nét tư duy mạch lạc, khách quan, cẩn trọng và toàn diện của một nhà khoa học, một nhà giáo đầy trách nhiệm và tâm huyết.

Giáo sư Giáp là một trong những người góp phần làm nên sức mạnh của bộ môn, rồi Khoa Ngôn ngữ học. Lý luận ngôn ngữ, từ vựng và ngữ nghĩa tiếng Việt, dụng học Việt ngữ là những lĩnh vực ông quan tâm nhất và ra sức truyền đạt cho học trò.

Võ Quang Nhơn quả là nhà văn học dân gian đích thực. Mỗi truyện kể, mỗi bài dân ca do ông chuyển đến người đọc, người nghe không phải chỉ bằng câu chữ khô cứng trên trang sách mà nóng hổi hơi thở của cuộc sống và sự sôi động của sinh hoạt văn hoá nơi buôn làng, xóm bản. Chính từ thực tế đó mà những trang viết về lý luận của ông sau này không những bị nhiễm màu xám mà con tươi xanh như cây đời.

Sinh năm 1944 trong một gia đình người Thái ở vùng Mường Tấc (Phù Yên, Sơn La) nổi tiếng - một trong bốn Mường lớn ở Tây Bắc Việt Nam, Hoàng Lương đã lên đường nhập ngũ trở thành chiến sĩ Trung đoàn 335 (Quân Khu Tây Bắc) tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và để lại một phần cơ thể ở chiến trường miền Bắc nước Lào. Đến năm 1971, người chiến sĩ ưu tú Hoàng Lương trúng tuyển vào học ngành Sử ở Khoa Lịch sử của Trường Đại học Tổng hợp nổi tiếng đương thời. Đam mê văn hóa Thái và văn hóa của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam, anh sinh viên Hoàng Lương đã chọn học chuyên ngành Dân tộc học để rồi cống hiến cả cuộc đời cho sự nghiệp nghiên cứu, giảng dạy về văn hóa Thái và văn hóa các tộc người ở Việt Nam.

NGƯT Lê Đức Niệm là một người thầy uyên bác. Ông không chỉ uyên bác về văn học Trung Quốc, mà còn am tường về văn học Việt Nam, đặc biệt là thơ văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Các cuốn sách của ông viết về thơ Đường nói riêng, văn học Trung Quốc nói chung bao giờ cũng có phần liên hệ với văn học Việt Nam; chẳng hạn: Thơ Đường (Nxb KHXH, H.1994), Diện mạo thơ Đường (Nxb VHTT, H.1995), Thi tiên Lý Bạch (Nxb Văn học, H.1995). Ông chính là người đã đặt nền móng cho việc giảng dạy và nghiên cứu văn học Trung Quốc trong mối quan hệ mật thiết với văn học Việt Nam ở Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.

Nếu tính về giảng dạy thì giáo sư Tu đã có công đào tạo rất nhiều thế hệ, trong đó có những người đã trở thành các chuyên gia có tầm cỡ về Từ vựng - ngữ nghĩa như giáo sư Đỗ Hữu Châu. Còn về công trình, thì từ lúc ông đang còn công tác, không kể các bài viết, ông cũng đã có những cuốn sách dày dặn như: Từ vựng tiếng Việt hiện đại, Từ và vốn từ tiếng Việt, Từ điển đồng nghĩa; chưa kể các công trình viết chung như: Tiếng Việt trên đường phát triển (viết chung với Nguyễn Kim Thản và Nguyễn Trọng Báu)...