[VOV2] Tái cơ cấu hệ thống - Cơ hội để giáo dục Đại học Việt Nam bứt phá

Quy hoạch lại mạng lưới các trường Đại học là cơ hội để phát triển
Theo GS.TS Chử Đức Trình, Hiệu trưởng trường ĐH Công nghệ ĐHQGHN: Thời gian vừa qua chúng ta đã quyết liệt khai thác các lợi thế về địa lý, ký kết hợp tác với các đối tác quốc tế đặc biệt chúng ta đã khai thác triệt để sức mạnh của con người Việt Nam. Nhưng nếu nhìn nhận lại, chúng ta vẫn dựa vào các nguồn nhân lực nhân công giá rẻ gắn với những việc làm đơn giản, ở mức gia công lắp ráp.
Chính vì vậy, thời gian tới với mục tiêu bứt phá, phải tăng được năng suất lao động trung bình của người Việt Nam, tăng thêm GDP cho đất nước. GS.TS Chử Đức Trình cho rằng giáo dục đào tạo đặc biệt là giáo dục Đại học có vai trò quan trọng, quyết định thành công của mục tiêu này.
Theo GS Chử Đức Trình, hiện nay chúng ta đã dành nhiều sự đầu tư cho giáo dục Đại học, tuy nhiên nếu đứng từ góc độ nhu cầu sử dụng thì hệ thống giáo dục Đại học Việt Nam hiện phát triển chưa xứng tầm, trong hệ thống các trường công hiện nay sự đầu tư cơ sở vật chất còn yếu và thiếu, "trường chưa xứng trường mà chúng ta mong muốn, lớp chưa xứng tầm với lớp mà chúng ta mong muốn".
Với tiềm lực kinh tế của nước ta hiện nay chắc chắn phải quy hoạch lại hệ thống các trường Đại học, phải tập trung vào một số đầu mối để đầu tư và phát triển. Trong đó đặc biệt quan tâm đến 2 điểm lớn: Chương trình đào tạo đạt chuẩn kỹ năng và kiến thức cho từng phân tầng khác nhau gắn với sứ mệnh của các trường Đại học. Điểm thứ 2 với giáo dục Đại học phải gắn sứ mệnh đào tạo với nghiên cứu khoa học từ đó tạo môi trường, khả năng, kỹ năng tự học tập suốt đời của sinh viên, của người lao động.
Theo GS.TS Chử Đức Trình là thời gian tới cần quyết liệt thay đổi hệ thống các trường ĐH, tập trung xây dựng các cơ sở Giáo dục ĐH có chất lượng cao có thể sánh với những trường Đại học ở các nước trong khu vực và thế giới.

Nghị quyết 71 đặt ra mục tiêu thời gian tới một số trường ĐH Việt Nam phải nằm trong bảng xếp hạng 100 thế giới. Theo GS Chử Đức Trình: nếu lần này làm quyết liệt nước ta sẽ có những trường ĐH Việt Nam đạt top cao hơn 50, thậm chí 20 thế giới, khi ta đầu tư trọng tâm trọng điểm chúng ta hoàn toàn có được cơ sở giáo dục đại học mang tính dẫn dắt và chính cơ sở xuất sắc này sẽ dẵn dắt khoa học công nghệ của đất nước phát triển.
GS Chử Đức Trình đánh giá việc thực hiện yêu cầu quy hoạch lại mạng lưới giáo dục Đại học chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến các trường trong toàn quốc nhưng ta phải coi đây là cơ hội để chúng ta phát triển.
Về việc triển khai Nghị quyết số 71 của Bộ chính trị về đột phá phát triển giáo dục đào tạo, trong đó sắp xếp, tổ chức lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học, PGS.TS Nguyễn Đức Sơn, Hiệu trưởng trường đại học Sư phạm Hà Nội nhìn nhận: Đại học ở Việt Nam trong nhiều năm phát triển khá tự phát các ngành, các lĩnh vực khác nhau. Có những ngành rất nhiều trường đào tạo và ngược lại. Việc có nhiều trường đại học quá sẽ phân tán nguồn lực.
Có những trường chỉ đôi trăm giảng viên, tức là nguồn lực không đủ vẫn cố để đào tạo. Điều này dẫn đến hệ quả như vòng tròn không lối thoát là cố có sinh viên để tồn tại, đồng nghĩa đầu vào thấp, kéo theo chất lượng thấp. Việc phân tán và manh mún như vậy không đem lại được chất lượng giáo dục tốt. Vì vậy việc sắp xếp quy hoạch lại hệ thống GDĐH là việc cần làm.
“Tôi cho rằng đây được xem như đột phá để các trường tầm cỡ hơn, tất nhiên gắn với tầm cỡ sẽ là câu chuyện quản trị nhân sự thế nào? Tinh gọn bộ máy thế nào? Sắp xếp thế nào cho hiệu quả, đó là bước tiếp theo nhưng rõ ràng sẽ có được những đơn vị đủ lớn, đủ sức cạnh tranh, đủ sức vươn ra thế giới. Bởi thế tôi cho đây là bước cần thiết phải làm”, ông Sơn nhấn mạnh.

Theo PGS.TS Nguyễn Đức Sơn, bên cạnh đó cũng có thách thức không nhỏ khi hiện tại các trường tồn tại khác nhau và có những điểm hạn chế, khó khăn riêng của mình. Bây giờ các đơn vị sáp nhập với nhau theo cách nào đó không hợp lý chẳng hạn hay không giải quyết được các vấn đề về bộ máy sẽ dẫn tới câu chuyện quá tải hay hoạt động không thông suốt.
GS.TS Hoàng Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân Văn ĐHQG Hà Nội cho rằng việc sắp xếp các trường ĐH ở Việt Nam ở thời điểm này là cần thiết và phù hợp khi một số Nghị quyết then chốt về Giáo dục và đào tạo đã được Bộ Chính trị ban hành, Chính phủ đã cụ thể hóa chương trình hành động và các bộ ngành đã cụ thể các hoạt động liên quan.

Theo GS Hoàng Anh Tuấn việc phát triển các trường ĐH trong 20 năm qua đến thời điểm này đã bộc lộ rất nhiều bất cập không chỉ đặt trong tương quan với tinh thần tinh, gọn, mạnh của cả hệ thống chính trị quốc gia mà cũng hoàn toàn không đồng điệu với xu thế phát triển của ĐH thế giới. Vì vậy việc sắp xếp lại các trường ĐH công lập theo hướng sát nhập để giảm bớt đầu mối tạo ra các trung tâm ĐH quy mô hơn, chất lượng hơn là đúng với xu hướng và trúng với mục tiêu. Vấn đề đặt ra là các cơ sở giáo dục ĐH cần nhận thức thấu đáo chiến lược chung và thực hiện nghiêm túc chiến lược đang được Bộ GD&ĐT triển khai – như kết luận của Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn tại phiên Hội nghị Giáo dục ĐH ngày 18/9/2025 vừa qua. Bởi lẽ, việc sắp xếp sẽ mang lại rất nhiều lợi ích tổng thể, gồm:
Thứ nhất: xoá bỏ tình trạng manh mún về quy mô dẫn đến manh mún về chất lượng, mà chất lượng đào tạo sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nguồn nhân lực đào tạo ra cho thị trường lao động – vốn đang rất cần đột phá về chất lượng để phục vụ cho đất nước kỷ nguyên phát triển mới (từ kiến thức, kỹ năng, năng lực số và AI, ngôn ngữ quốc tế…v.v.v)
Thứ hai: chúng ta đều biết Trung ương và Bộ/Ngành đang đặt kỳ vọng rất lớn về sứ mệnh của các cơ sở giáo dục đại học trong đột phá phát triển khoa học và công nghệ. Sẽ rất khó có kết quả tốt nếu các cơ sở đại học phân tán và manh mún bởi vì nguồn lực đầu tư cho KHCN vốn dĩ đã chưa dồi dào, giờ lại bị phân nhỏ ra nhiều đơn vị thì khó tạo thành các chương trình trọng điểm/hay là các quả đấm thép về KHCN; trong khi chúng ta đều biết là để có thể hình thành và vận hành các chương trình KHCN cao (kiểu như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn…) thì yêu cầu đầu tư về nguồn lực (kể cả con người và kinh phí) là rất lớn, cần tập trung…
Thứ ba: các chính sách liên quan đến tái cấu trúc của Trung ương trong thời gian qua rất hài hoà giữa yếu tố nguyên tắc và tính nhân văn, tức là đúng chiến lược, hợp thể thức nhưng luôn luôn hài hoà với lợi ích con người (mà cái này chúng ta có thể nhìn thấy rất rõ từ câu chuyện sắp xếp lại giang sơn hơn nửa năm vừa qua). Nói như vậy để các tập thể và cá nhân tại các trường đại học công lập có thể yên tâm là câu chuyện sắp xếp sẽ không phải là vấn đề sinh-tử với viên chức, người lao động, mà sẽ là tốt lên cho tất cả. Đương nhiên, việc sắp xếp sẽ liên quan đến một số vị trí công việc, nhưng một vài vị trí công việc cá nhân sẽ là rất rất nhỏ so với lợi ích tổng thể mà Nhà trường, hàng nghìn viên chức, hạng vạn sinh viên sẽ nhận được…Đó là chưa nói đến những lợi ích quốc gia dân tộc lâu dài hơn, sẽ hiện hữu sau một vài năm khi mà quy mô các trường lớn hơn, tiềm lực mạnh hơn, vị thế cao hơn, vai trò nổi bật hơn…Và quan trọng là: các trung tâm ĐH mới sẽ tạo ra thế và lực mới để đưa Giáo dục và đào tạo - Khoa học công nghệ - Đổi mới sáng tạo - Hội nhập quốc tế của Việt Nam vươn lên tầm cao mới…
Hiệu trưởng Hoàng Anh Tuấn nhấn mạnh: "Cá nhân tôi cũng như tập thể lãnh đạo Trường ĐHKHXH&NV đều tin tưởng vào chiến lược chung và đã sẵn sàng để cùng với hệ thống GDĐH Việt Nam điều chỉnh cho một chặng đường phát triển mới".   
Việc sắp xếp lại bộ máy sẽ đem lại rất nhiều lợi ích
Trung ương và các bộ ngành đặt ra những kỳ vọng lớn về sứ mệnh của giáo dục Đại học trong đột phá phát triển khoa học công nghệ. Sẽ rất khó để có được kết quả tốt phát triển nếu các cơ sở giáo dục ĐH phân tán và manh mún vì nguồn lực đầu tư cho KHCN vốn chưa dồi dào bây giờ lại bị phân nhỏ ra sẽ rất khó hoàn thành những chương trình trọng điểm, khó thực hiện những quả đấm thép về Khoa học công nghệ. Như chúng ta biết để hình thành và vận hành các chương trình công nghệ cao như Trí tuệ nhân tạo và bán dẫn thì yêu cầu đầu tư nguồn lực con người và kinh phí rất lớn và tập trung.
Theo GS Hoàng Anh Tuấn, các chính sách liên quan đến tái cấu trúc của Trung ương thời gian qua hài hòa giữa tính nguyên tắc và nhân văn, chúng ta nhìn rõ qua cách sắp xếp các đơn vị hành chính sự nghiệp, chính quyền địa phương. Nói như vậy để các tập thể, cá nhân ở các trường ĐH công lập có thể yên tâm câu chuyện sắp xếp.
GSTS Hoàng Anh Tuấn rất tin tưởng và kỳ vọng vào chiến lược chung và sẵn sàng cùng hệ thống giáo dục ĐH Việt Nam điều chỉnh cho một chặng đường phát triển mới.

Về chủ trương quy hoạch, sáp nhập các trường ĐH để đáp ứng những yêu cầu mới được TS Hoàng Ngọc Vinh - Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục nghề nghiệp Bộ GDDT đánh giá là việc cần thiết. Theo TS Hoàng Ngọc Vinh, việc tái cấu trúc cần dựa trên các yếu tố:
Thứ nhất phải gắn với điều kiện phát triển kinh tế xã hội, nhu cầu nhân lực chất lượng cao của từng khu vực từng vùng kinh tế, để xác định nhu cầu ngành nghề, cơ sở vật chất, quỹ đất, đội ngũ giảng viên đặc biệt phải cân đối với nguồn lực đầu vào.
Vấn đề nhân sự và đội ngũ sau sáp nhập sao cho hợp lý, đồng thời các ngành đào tạo không hiệu quả tuyển sinh kém nên thu gọn để tập trung nguồn lực.
Các đại học tư có năng lực đào tạo ở một số ngành thì nên thu bớt quy mô đào tạo của đại học công để tập trung tiết kiệm nguồn lực.
Quá trình sát nhập cần có cơ chế bảo vệ quyền lợi của sinh viên, giảng viên không nên xáo trộn, làm sao sáp nhập xong phải nâng cao được chất lượng đào tạo, chuẩn đầu ra và coi yếu tố học thuật là cốt lõi để phát triển cân đối, hài hòa nguồn nhân lực trong từng lộ trình gắn với các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong ngắn hạn và dài hạn.

GSTS Nguyễn Hữu Đức - nguyên Phó giám đốc Đại học quốc gia Hà Nội cho rằng: Thành công của các Đại học mới phụ thuộc vào năng lực quản trị của những người có tầm nhìn, có năng lực. Theo quan điểm của GS, nên ưu tiên tổ chức thành các Đại học đa lĩnh vực, tránh việc gom các trường cùng lĩnh vực, cùng Bộ cùng địa phương thành một nhóm.
Cần cân nhắc khi xây dựng hệ thống Đại học của quốc gia xem có nhất thiết phải "đồng phục" gồm tất cả các đại học lớn hay không, hay vẫn nên có sự đa dạng, phục vụ các phân khúc khác nhau, miễn là hoạt động hiệu quả.
GS Nguyễn Hữu Đức cho rằng việc tổ chức lại hệ thống giáo dục Đại học cần được tiến hành một cách đồng bộ, từ thiết kế, lộ trình và kế hoạch đầu tư, như cách làm của Chính phủ hiện nay: vừa soạn luật và chuẩn bị dự thảo, nghị định, hướng dẫn đi kèm để khi tổ chức xong là thực chiến tránh tình trạng thành lập xong lại đợi cơ chế đầu tư vài năm sẽ mất cơ hội và cảm hứng quyết tâm đổi mới.
Xác định đây là cơ hội để đổi mới và nâng cao chất lượng, hiện thực hóa được mục tiêu mà Đảng, Nhà nước việc sắp xếp lại hệ thống Giáo dục Đại học cần được ngành giáo dục thực hiện một cách khoa học, công tâm vì chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học, vì chất lượng nguồn nhân lực và cao hơn là vì một Việt Nam hùng cường trong đó sự phát triển khoa học công nghệ được coi là mũi nhọn.

Tin bài liên quan:
Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội: Giáo dục là chìa khóa biến trí tuệ thành sức mạnh
Lấy góp ý dự thảo Nghị định quy định về xây dựng, khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên giáo dục mở trong GDĐH
KHCN là mũi nhọn đột phá của Trường ĐH KHXH&NV trong việc khẳng định mô hình đại học nghiên cứu thông minh, sáng tạo, kiến quốc
Nâng tầm, khẳng định vai trò dẫn dắt của ĐHQGHN và Trường ĐH KHXH&NV trong giáo dục đại học Việt Nam