GS.TS Hoàng Anh Tuấn: Giáo dục không thể quay lưng với AI, nhưng đừng để bị lệ thuộc!

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang len lỏi và tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội, đặc biệt là lĩnh vực giáo dục và đào tạo. Trao đổi với phóng viên Tạp chí Một Thế Giới bên lề Hội thảo "Phát triển năng lực trí tuệ nhân tạo cho người học", GS.TS Hoàng Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn - đã có nhiều chia sẻ tâm huyết và sâu sắc về việc phát triển AI trong lĩnh vực giáo dục, trường học.
Có thể nói sự ra đời và phổ biến của AI tác động đến mọi mặt của đời sống xã hội. Đối với công tác dạy và học tập trong các trường đại học, AI đã len lỏi và tác động thế nào? Và theo ông, vấn đề đặt ra hiện nay là gì?
GS.TS Hoàng Anh Tuấn: Có thể nói sự ra đời và phổ biến của AI tác động đến mọi mặt của đời sống xã hội và mọi khía cạnh của công việc, với mức độ ảnh hưởng khác nhau tùy lĩnh vực. Đối với công tác dạy và học trong các trường đại học, AI đã len lỏi rất nhanh và tác động rất lớn. Hiện nay, việc học  sinh, sinh viên dùng AI là điều không thể tránh khỏi. Thực tế đã có khảo sát, và sinh viên đại học hiện nay rất chủ động, linh hoạt trong việc sử dụng công cụ này.
Vấn đề hiện nay không phải là có dùng hay không dùng, cho phép hay không cho phép. Ngay khi ChatGPT ra đời, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức một tọa đàm. Từ lúc đó, chúng tôi đã thống nhất rằng câu chuyện AI và vấn đề học đường sẽ còn song hành rất lâu và ngày càng sâu hơn. Đây là điều không tránh khỏi trong giáo dục.
Chúng ta nhìn thấy một thực tế là sinh viên đã, đang và sẽ tiếp tục dùng AI cho các loại hình công việc và học tập ở các mức độ khác nhau. Nhìn chung là tần suất sử dụng sẽ càng ngày càng dùng nhiều hơn và kỹ năng sử dụng AI của sinh viên cũng sẽ càng ngày càng giỏi hơn. Điều này đặt ra yêu cầu tổ chức, quản lý và đánh giá đào tạo buộc phải thích ứng. Sự thích ứng này trước hết phải bắt đầu từ tư duy và nhận thức của những người làm giáo dục nói chung, đặc biệt là người thầy. Với tần suất sử dụng AI sôi động như hiện nay, giáo viên chắc chắn cũng không thể không sử dụng. Vậy, trong tình huống này, giáo viên cần phải thay đổi như thế nào, thưa ông?
GS.TS Hoàng Anh Tuấn: Giáo viên, giảng viên cần được tập huấn, cập nhật, hướng dẫn để nhận thức, nhận biết, sử dụng và làm chủ được AI. Một mặt là để phục vụ cho công tác của thầy cô, mặt khác là để thích ứng với sinh viên. Nếu sinh viên dùng AI mà thầy không biết hoặc không thành thạo, thì sinh viên có thể vượt qua các thầy về mặt công cụ.
Sinh viên dùng AI để tìm kiếm tư liệu, hỗ trợ phân tích tư liệu, hỗ trợ khám phá các ý tưởng, điều đó không có gì sai. Dù có nói đến mặt trái, nhưng xu hướng này là không thể đảo ngược. Tốt nhất là thích ứng.
Cho đến thời điểm này, việc sử dụng AI vẫn đang theo hướng tích cực, chưa có nhiều mặt trái đáng lo ngại. Tuy nhiên, để tránh câu chuyện AI chi phối bài vở, phương thức kiểm tra đánh giá phải linh hoạt, không còn giống như ngày xưa.
Vậy theo ông, các cơ sở giáo dục, từ phổ thông đến đại học, cần phải thay đổi cấu trúc chương trình đào tạo và phương pháp đánh giá như thế nào để tích hợp AI tạo sinh một cách có trách nhiệm và hiệu quả nhất?
GS.TS Hoàng Anh Tuấn: Giống như khung năng lực số nói chung, năng lực về trí tuệ nhân tạo có mấy cấp độ trong môi trường giáo dục đại học:
Cấp độ cơ bản: Có một môn học về AI tổng thể, bao gồm các nội dung về thể thức, cách thức sử dụng, phương tiện kỹ thuật, đạo đức công dân, lịch sử AI.
Cấp độ quan trọng hơn (thẩm thấu): Vấn đề là trong cả chương trình đào tạo, nhà trường phải lồng ghép để năng lực số, năng lực trí tuệ nhân tạo thẩm thấu vào tất cả các môn học. Ví dụ, ngay cả môn học cổ điển như Hán Nôm cũng có thể sử dụng AI để hỗ trợ nhận diện chữ, phục chế văn bản cổ, hoặc tìm kiếm các nghĩa đa chiều của một từ. Tôi cho rằng 100% các lĩnh vực khoa học xã hội nhân văn đều có thể tương thích và ứng dụng AI để tăng cường hiệu quả chuyên môn.
Về kiểm tra đánh giá, để thích ứng với việc gia tăng sử dụng AI trong học tập, phương thức kiểm tra đánh giá và giảng dạy đương nhiên phải thay đổi để tránh bị lệ thuộc AI. Ví dụ, thay vì chỉ làm bài tiểu luận (có thể bị AI hóa rất cao), giảng viên nên tăng cường các hình thức như tọa đàm, trao đổi, seminar trong lớp. Lúc đó, AI không thể phát biểu thay, mà phải là năng lực chuyển tải, trả lời, trao đổi của con người toát ra.
Một hình thức kiểm tra năng lực cổ điển nhưng rất hiệu quả hiện nay là vấn đáp. Vấn đáp là một cách rất đơn giản để kiểm tra năng lực, học thật, tri thức của sinh viên. Quan điểm của ông về giải pháp để giải quyết vấn đề cốt lõi của AI trong giáo dục là gì?
GS.TS Hoàng Anh Tuấn: Về mặt kỹ thuật, độ chính xác, tốc độ xử lý, độ sâu sắc của AI sẽ ngày càng tốt lên. Tuy nhiên, trong số rất nhiều vấn đề cốt lõi của việc sử dụng AI, tôi cho rằng vấn đề đặt ra các tiêu chuẩn, quy chuẩn, tiêu chí về sử dụng AI là rất quan trọng.
Cụ thể, đạo đức và trách nhiệm xã hội vẫn là một trong những vấn đề cốt lõi mà chúng ta phải tập trung xử lý. Vấn đề về quản lý và ứng dụng có lẽ vẫn phải giải quyết câu chuyện về mặt thể chế trong việc sử dụng AI một cách có nền tảng, mang tính nhân văn, trách nhiệm và theo đúng các quy chuẩn.
 Để không bị tụt hậu, các trường học cần có những chính sách cụ thể nào để đầu tư vào hạ tầng AI và xây dựng khuôn khổ đạo đức rõ ràng trong việc sử dụng AI trong trường?
GS.TS Hoàng Anh Tuấn: Hiện nay, việc ứng dụng AI vào các lĩnh vực công tác đang cá nhân hóa rất nhiều. Mỗi người một thiết bị là có thể dùng được.
Từ góc độ tổ chức, vấn đề lại quay trở lại khâu thể chế hóa các trách nhiệm của tất cả các bên. Nhà trường cần làm rõ cán bộ, chuyên viên sử dụng AI trong công tác hành chính đến mức độ nào. AI có thể soạn thảo văn bản, nhưng đạo đức công vụ và tính chuyên nghiệp, chuyên môn vẫn phải được kiểm soát. Không thể "khoán trắng" cho AI.

“AI có thể soạn thảo văn bản, nhưng đạo đức công vụ và tính chuyên nghiệp, chuyên môn vẫn phải được kiểm soát. Không thể "khoán trắng" cho AI" -GS.TS Hoàng Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn

Ở Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, sinh viên đang ứng dụng AI vào quá trình học tập như thế nào, thưa ông?
GS.TS Hoàng Anh Tuấn: Nó tùy theo mức độ và không đồng đều, nhưng chủ yếu sinh viên dùng để gợi ý các ý tưởng, giải quyết một số vấn đề. Ngay cả giảng viên cũng đã dùng một số phần mềm AI đặc thù trong nghiên cứu, giảng dạy, thiết kế. Con số cho thấy hiệu quả công việc tăng lên rất nhiều lần.
Chúng tôi luôn khuyến cáo dùng một cách có trách nhiệm và tuân thủ tất cả các quy định. Ví dụ, khi dùng AI để phân tích, học sinh phải kiểm duyệt và chịu trách nhiệm về mặt chuyên môn cá nhân đối với tính đúng sai của số liệu, ý tưởng đó. Thậm chí, một số tạp chí yêu cầu có ghi chú công khai về việc sử dụng, ứng dụng AI trong xử lý dữ liệu.
Với tư cách là lãnh đạo của một trường đại học, ông có thông điệp mạnh mẽ nào muốn gửi tới các cơ quan quản lý giáo dục, phụ huynh và đặc biệt là chính các sinh viên về cách họ nên tận dụng AI để phát triển tối đa năng lực học tập và sáng tạo trong thời gian tới?
GS.TS Hoàng Anh Tuấn: Nếu gọi là thông điệp, tôi xin chia sẻ góc nhìn thế này.
Thứ nhất là cần nhận thức rõ. Giáo dục không thể quay lưng với AI, nhưng cũng không thể bị lệ thuộc, bị nô lệ, cuồng tín và thần thánh hóa AI. Xét cho cùng, con người vẫn là chủ thể phát triển của xã hội.
Thứ hai về mặt thể chế. Cần có khung quy định chung và cụ thể hóa các quy định đó cho từng lĩnh vực công tác. Việc thể chế hóa này rất có lợi, thậm chí còn bảo vệ người dùng về mặt an toàn, trách nhiệm pháp lý. Các chuyên gia thảo luận tại hội thảo "Phát triển năng lực trí tuệ nhân tạo cho người học" tổ chức tại Trường ĐH KHXH&NV ngày 28/10/2025 vừa qua
Đối với người học là học sinh, sinh viên: Cần sử dụng AI một cách rất khoa học, rất trí tuệ. Trí tuệ là dùng AI như một công cụ hỗ trợ chứ không thay thế trí tuệ con người. Bản lĩnh là khả năng, năng lực làm chủ đối với trí tuệ nhân tạo.
Trách nhiệm và đạo đức liên quan đến tính liêm chính. Sinh viên, học sinh không thể dùng nguyên si sản phẩm của AI để thay thế sự vận động về trí óc của mình. Phải có tuyên ngôn rõ ràng về việc tham khảo AI.

“Giáo dục không thể quay lưng với AI, nhưng cũng không thể bị lệ thuộc" - GS.TS Hoàng Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn

Đối với người dạy là giáo viên, giảng viên: Cũng cần có những tiêu chuẩn, tiêu chí, trong đó trách nhiệm và tính đạo đức phải được đặt lên hàng đầu.
Đối với phụ huynh: Phụ huynh là một chủ thể tham gia vào quy trình này. Tôi cũng là một phụ huynh, tôi cho rằng cần tìm hiểu kỹ để có một cái nhìn tương đối khách quan, thấu đáo. Điều này không chỉ giúp yên tâm về mặt tinh thần mà còn giúp hỗ trợ các con trong học tập. Tránh những thiên kiến, hoài nghi không cần thiết. Phụ huynh nên ủng hộ việc nhà trường dùng AI một cách có trách nhiệm, đạo đức.
Xin cảm ơn ông về những chia sẻ quý báu này!