Những góc tiếp cận mới về nguồn tài liệu lưu trữ về quan hệ Việt Nam và Pháp

Hợp tác hiệu quả trong khoa học lưu trữ giữa trường đại học và các tổ chức tại Việt Nam - Pháp
Phát biểu tại hội thảo, GS.TS Hoàng Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN cho biết, từ cuộc gặp gỡ học thuật đầu tiên giữa Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn và Đại học Aix-Marseille năm 2014, đến nay hai nhà trường đã thường xuyên có nhiều hoạt động trao đổi, như các tọa đàm chuyên đề, hội thảo quốc tế, các chuyến thăm và làm việc song phương, các khóa giảng dạy, seminar chung, cùng với sự tham gia ngày càng sâu rộng của giảng viên, nhà nghiên cứu và nghiên cứu sinh.
Đặc biệt, trong những năm gần đây, các hoạt động ấy không chỉ giới hạn trong trao đổi học thuật giữa hai trường đại học, mà còn mở rộng thành mạng lưới hợp tác đa bên: giữa các trường đại học, các trung tâm lưu trữ quốc gia, các trung tâm lưu trữ lịch sử địa phương, như Đại học Aix-Marseille, Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam, AUF Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại Pháp (ANOM), các cơ quan lưu trữ Việt Nam - từ Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước, các Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, Trung tâm LTQG III, các Trung tâm lưu trữ lịch sử cấp tỉnh, đến các tổ chức lưu trữ Bộ, ngành…
Mối quan hệ hợp tác hiệu quả đó là cơ hội để Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN tiếp tục khẳng định định hướng chiến lược: gắn kết hoạt động nghiên cứu và đào tạo với các đối tác quốc tế và các cơ quan lưu trữ trong nước, trên nền tảng những giá trị chung về khoa học, văn hóa và ký ức lịch sử.

GS.TS Hoàng Anh Tuấn bày tỏ mong muốn tiếp tục mở rộng mối quan hệ hợp tác giữa Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN và các tổ chức, trường đại học, viện nghiên cứu tại Pháp và Việt Nam trong việc phát triển khoa học lưu trữ GS.TS. Guy Le Thiec - Hiệu trưởng Trường Nghệ thuật, Văn học, Ngôn ngữ và Khoa học nhân văn (Đại học Aix-Marseille)

Phát biểu tại hội thảo, GS.TS. Guy Le Thiec - Hiệu trưởng Trường Nghệ thuật, Văn học, Ngôn ngữ và Khoa học nhân văn (Đại học Aix-Marseille) khẳng định chiều sâu của mối quan hệ khoa học, trí tuệ giữa hai quốc gia Pháp -Việt Nam. Dù lịch sử từng có những giai đoạn nhiều biến động, Việt Nam và Pháp vẫn được kết nối bởi một di sản tư liệu chung vô giá, phản ánh ký ức, văn hóa và hành trình phát triển của hai dân tộc.
Và hơn thế nữa, đó là mối quan hệ học thuật bền chặt giữa các nhà nghiên cứu ưu tú của cả hai quốc gia, vượt ra ngoài phạm vi hợp tác giữa hai trường đại học, mở rộng tới các cơ quan lưu trữ quốc gia, Trường Viễn Đông Bác Cổ (EFEO), Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại Pháp (ANOM) cùng nhiều viện nghiên cứu hàng đầu của Pháp và Việt Nam. Chính sự kết nối trí tuệ này đã hình thành một cộng đồng khoa học chung, nơi tri thức, tư liệu và con người cùng hội tụ để bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
Ngài Romain Joulia - Giám đốc Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại Pháp (ANOM) nhấn mạnh (ANOM)  là đối tác học thuật quan trọng trong việc gìn giữ, số hóa và phổ biến tư liệu lịch sử phục vụ nghiên cứu khoa học quốc tế.

PGS.TS. Đặng Thị Thu Hương, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN phát biểu tại hội thảo GS.TS Nguyễn Phương Ngọc - Phó Hiệu trưởng trường Nghệ thuật, Ngôn ngữ và Khoa học Nhân văn, Đại học Aix-Marseille nhấn mạnh vai trò quan trọng của công tác lưu trữ trong việc gìn giữ và phát huy giá trị di sản tư liệu Việt - Pháp

GS.TS Nguyễn Phương Ngọc - Phó Hiệu trưởng trường Nghệ thuật, Ngôn ngữ và Khoa học Nhân văn, Đại học Aix-Marseille cho biết, Việt Nam hiện đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận khối tài liệu thời Pháp - hiện được lưu giữ tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia số 1, 2, 4 của Việt Nam và tại Pháp - là Di sản tư liệu thế giới. Đây là kết quả của nhiều năm hợp tác, nghiên cứu và trao đổi học thuật giữa hai quốc gia. Trong khuôn khổ đó, hợp tác trong lĩnh vực lưu trữ được đẩy mạnh thông qua các hoạt động trao đổi chuyên môn, đào tạo nhân lực và chia sẻ kinh nghiệm.
Tháng 5 vừa qua, khi Tổng thống Pháp sang thăm và làm việc tại Việt Nam cùng Bộ trưởng Bộ Văn hoá Pháp, hai bên đã tái khẳng định cam kết tăng cường hợp tác trong lĩnh vực bảo tồn và lưu trữ tài liệu.
Các đại biểu bày tỏ tin tưởng rằng, mối quan hệ hợp tác học thuật giữa các trường đại học, đặc biệt là Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQGHN và Đại học Aix-Marseille sẽ tiếp tục phát triển sâu rộng, góp phần làm phong phú thêm nền tảng tri thức và di sản chung giữa Việt Nam và Pháp.
Thảo luận những các tiếp cận mới về nguồn tài liệu lưu trữ về quan hệ Việt Nam - Pháp
Kế thừa, phát huy các kết quả đã đạt được và phát triển mối quan hệ hợp tác, trao đổi khoa học, hội thảo quốc tế “Nguồn tài liệu lưu trữ về quan hệ Việt Nam và Pháp - Tiếp cận liên ngành” đã được tổ chức nhằm phân tích, đánh giá vai trò của tài liệu lưu trữ trong nghiên cứu khoa học và thúc đẩy hợp tác quốc tế về bảo tồn, khai thác tư liệu, phát triển các dự án nhân văn số liên quan đến quan hệ Việt Nam - Pháp.
Hội thảo có sự tham dự của lãnh đạo hai trường đại học, đại diện Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam, Hiệp hội các trường đại học nói tiếng Pháp (AUF), Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại Pháp (ANOM), cùng nhiều học giả đến từ các viện nghiên cứu, trung tâm lưu trữ, trường đại học trong và ngoài nước.
Hội thảo gồm hai phiên làm việc với hơn 15 báo cáo khoa học, tập trung vào bốn chủ đề lớn: (1) nguồn và giá trị của tư liệu lưu trữ Việt - Pháp; (2) phương pháp tiếp cận liên ngành trong nghiên cứu tư liệu; (3) ứng dụng công nghệ và nhân văn số trong lưu trữ học; (4) triển vọng hợp tác quốc tế trong nghiên cứu và đào tạo. Với tham luận “Một gia đình nho sĩ giữa biến động thời thuộc địa: Hồ sơ cá nhân của hai vị quan lại được lưu giữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I”, GS.TS. Nguyễn Phương Ngọc (ĐH Aix-Marseille) đã chỉ ra cách những hồ sơ hành chính thuộc địa phản ánh đời sống và chuyển biến xã hội Việt Nam đầu thế kỷ XX, góp phần tái hiện lịch sử mối quan hệ Việt - Pháp từ góc nhìn con người.
Các báo cáo tiếp theo tại hội thảo đã thảo luận các vấn đề như phân tích giá trị học thuật của tư liệu Hán Nôm trong nghiên cứu lịch sử Việt Nam (đề tài “Đập cổ kính ra tìm lấy bóng - Dấu vết lịch sử Việt Nam qua tư liệu lưu trữ” của TS. Cao Việt Anh, Viện Nghiên cứu Hán Nôm; tái hiện bước ngoặt ngoại giao đầu tiên trong quan hệ Việt - Pháp sau Thế chiến II (đề tài “Tài liệu về chuyến thăm Cộng hòa Pháp của các phái đoàn Chính phủ và Quốc hội năm 1946” của ThS. Lê Thị Lý (Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III).
Ở góc nhìn nhân học và xã hội học lưu trữ, ThS. Nguyễn Văn Ngọc (Trường ĐH KHXH&NV) trình bày “Tài liệu về quá trình hồi hương người Việt tại Nouvelle-Calédonie và Nouvelles-Hébrides ở Lưu trữ Ngoại giao Pháp: Giá trị và khả năng tiếp cận”. Trong khi đó, TS.Cam Anh Tuấn (Trường ĐH KHXH&NV) báo cáo “Bộ sưu tập bài báo cắt rời của Tạp chí Nhân đạo (L’Humanité) tại Lưu trữ Quốc gia Hải ngoại Pháp: Giá trị lưu trữ và lịch sử”, cho thấy cách báo chí cánh tả Pháp phản ánh phong trào giải phóng dân tộc Việt Nam. ThS. Đinh Kim Ngân (Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng) trình bày“Sưu tầm, thu thập và phát huy giá trị tài liệu về quan hệ Việt Nam - Pháp tại Lưu trữ lịch sử của Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam”, nhấn mạnh vai trò của tài liệu Đảng trong nghiên cứu quan hệ ngoại giao song phương.
Các chủ đề về nhân văn số và hợp tác quốc tế trong lưu trữ đã mang đến hội thảo nhiều góc nhìn mới mẻ. Philippe Le Failler (EFEO) với tham luận “Hồ sơ lưu trữ hành chính, kinh tế và kỹ thuật: Cách thức tiến hành nghiên cứu về di sản kiến trúc Hà Nội” đã giới thiệu hướng tiếp cận tư liệu hành chính trong nghiên cứu đô thị học. Marc Bui và Pascal Bourdeaux (EPHE, Pháp) tiếp nối với bài “Nghiên cứu các tài liệu lịch sử Việt Nam dạng bản thảo hoặc in ấn bằng nhận dạng tự động: Một số minh họa từ thư viện số Vietnamica”, minh chứng cho việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong nhân văn số.
Các tham luận tại hội thảo cũng mang sắc thái liên ngành, nh: PGS.TS. Phùng Ngọc Kiên (ĐH KHXH&NV) với bài “Liên văn bản lưu trữ về quan hệ Pháp - Việt trong thời đại số hóa”; Bùi Thị Hệ (Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I) và TS. Trần Thị Loan (Học viện Hành chính Quốc gia) với tham luận “Nguồn tài liệu lưu trữ phục vụ nghiên cứu về hội chợ và đấu xảo thuộc địa cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX”; cùng phần trình bày sáng tạo của Marina Ludemann (Viện Goethe) và nghệ sĩ Ottjörg A.C với dự án “Hà Nội điểm tụ: giữa ký ức lưu trữ và tưởng tượng”.
Hội thảo đã mang đến một bức tranh toàn diện, đa chiều về kho tư liệu Việt - Pháp, từ lịch sử hành chính, ngoại giao, văn hóa đến nghệ thuật, đồng thời khẳng định vai trò của hợp tác quốc tế trong bảo tồn, số hóa và phát huy giá trị di sản lưu trữ phục vụ nghiên cứu khoa học và giao lưu học thuật giữa hai quốc gia.
Một số hình ảnh tại hội thảo:    
Tin bài liên quan:
Trường ĐHKHXH&NV tăng cường hợp tác với Đại học Aix-Marseille (Pháp) trong nghiên cứu, đào tạo về lưu trữ học và số hoá
USSH thúc đẩy hợp tác nghiên cứu và đào tạo với các đối tác Pháp
VIETNAMICA: Làm sâu sắc thêm quan hệ học thuật Việt-Pháp