Giải pháp nào để hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp cho người lao động khu vực công sau tinh giản biên chế?

Bối cảnh mới về sắp xếp tổ chức bộ máy tinh - gọn - mạnh
Trong bối cảnh cải cách hành chính được triển khai mạnh mẽ và bộ máy quản lý nhà nước được tinh giản nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động, hàng chục nghìn cán bộ, công chức, viên chức đang phải đối mặt với việc mất ổn định nghề nghiệp. Từ năm 2021 đến nay, gần 80.000 công chức, viên chức đã bị tinh giản, trong đó năm 2022 có khoảng 39.500 người tự nguyện xin nghỉ việc, chủ yếu đến từ các ngành trọng điểm như giáo dục và y tế. Những biến động này không chỉ tạo ra khoảng trống trên hệ thống hành chính nhà nước mà còn mở ra cơ hội mới cho người lao động, khi họ có thể chuyển sang khu vực tư nhân, tự khởi nghiệp hoặc tham gia vào các dự án phát triển kinh tế - xã hội.

Theo PGS.TS. Lê Thị Thanh Hà (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), hiện nay Việt Nam đang dành khoảng gần 70% ngân sách để trả lương, chi thường xuyên, phục vụ cho hoạt động, như vậy chỉ còn khoảng 30% chi cho đầu tư phát triển, an ninh, quốc phòng. Bộ máy hệ thống chính trị còn cồng kềnh, chồng lấn; một số bộ, ngành còn ôm đồm nhiệm vụ của địa phương dẫn đến cơ chế xin - cho, nảy sinh tiêu cực, tham nhũng. Công tác tinh giản biên chế gắn với vị trí việc làm, nâng cao chất lượng và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ công chức, viên chức còn thiếu triệt để…

Nghị quyết 18 năm 2017 Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và cuộc phát động tinh giảm bộ máy từ cuối năm 2024 đến nay nhận được sự đồng tình và hưởng ứng của toàn xã hội.
Tinh gọn tổ chức bộ máy hiện nay không chỉ là vấn đề đặt ra đối với Việt Nam mà còn là xu thế chung ở các quốc gia trên thế giới. Trong thời gian qua, các quốc gia phát triển đã đẩy mạnh thực hiện cắt giảm nhân sự trong bộ máy hành chính công. Từ góc độ lý luận và thực tiễn đòi hỏi cấp thiết phải đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy tinh - gọn - mạnh - hiệu năng - hiệu lực - hiệu quả.
Bối cảnh trên đã đặt ra những thách thức về mặt chức năng, nhiệm vụ, về mặt nhân sự, thể chế, chính sách, về mặt văn hóa và tư duy… Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 (khóa XII) yêu cầu, đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị phải “thực hiện thường xuyên, liên tục, tích cực, mạnh mẽ, có trọng tâm, trọng điểm, có lộ trình, bước đi vững chắc, đáp ứng yêu cầu cả trước mắt và lâu dài”.
Kinh nghiệm quốc tế về hỗ trợ người lao động ở khu vực công chuyển đổi nghề
Theo Ths. Kiều Công Thược - Chủ tịch VNFUND, chuyển đổi nghề đối với lao động khu vực công không chỉ đơn thuần là việc tìm kiếm công việc mới mà còn liên quan đến các vấn đề về chính sách hỗ trợ, đào tạo kỹ năng, tâm lý thích nghi và khả năng hòa nhập với thị trường lao động ngoài khu vực nhà nước. Trong khi nhiều quốc gia trên thế giới đã có những chính sách và mô hình hỗ trợ hiệu quả, thì tại Việt Nam, quá trình này vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết.

Cung cấp thông tin về kinh nghiệm quốc tế trong hỗ trợ người lao động ở khu vực công và chuyển đổi nghề nghiệp, như Mỹ, Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc …, Ths Kiều Công Thược cho biết, các yếu tố thành công trong hỗ trợ chuyển đổi nghề bao gồm việc định hướng nghề nghiệp từ sớm và tư vấn chuyên sâu; hỗ trợ đào tạo kỹ năng mới phù hợp với thị trường lao động; chính sách tài chính hỗ trợ chuyển đổi nghề (trợ cấp, vay ưu đãi, quỹ bảo hiểm...) và kết nối với khu vực tư nhân để tạo cơ hội việc làm mới.
Xu hướng thị trường lao động Việt Nam hiện nay và trong tương lai
Tinh giản biên chế là chủ trương quan trọng nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, giảm gánh nặng ngân sách và xây dựng bộ máy hành chính tinh gọn, minh bạch. Đây là giải pháp cốt lõi giúp tối ưu nguồn lực, hiện đại hóa bộ máy và thúc đẩy phát triển đất nước.
Trong giai đoạn từ 2021 - 2025, bộ máy nhà nước đã giảm 05 Bộ, 03 cơ quan ngang Bộ, giảm 518 cục, 218 vụ, 2.958 chi cục, hơn 100.000 công chức, viên chức bị ảnh hưởng. Ở giai đoạn tiếp theo, tiếp tục cắt giảm 50% đơn vị hành chính cấp tỉnh, giảm 60-70% cấp xã (từ 10.000 xã còn 2.500 xã), loại bỏ cấp huyện, chuyển sang mô hình chính quyền 2 cấp.
Vậy xu hướng thị trường lao động Việt Nam sẽ như thế nào?
Theo PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Nhàn (Trường Đại học Thương mại), nền kinh tế Việt Nam đang phục hồi sau đại dịch COVID-19 và chịu tác động của nhiều yếu tố như chuyển đổi số, tự động hóa và hội nhập quốc tế. Các ngành nghề liên quan đến AI, phân tích dữ liệu, an ninh mạng và năng lượng tái tạo đang có tốc độ tăng trưởng nhanh. Xu hướng phát triển việc làm bền vững đang được chú trọng hơn trong chính sách lao động tại Việt Nam.

Chia sẻ về câu chuyện chuyển đổi nghề nghiệp cá nhân và hợp lực hệ sinh thái, ông Bạch Ngọc Chiến (Tổng Giám đốc Công ty VOVINAM Digital, nguyên Phó chủ tịch UBND tỉnh Nam Định) cho biết, cuộc cách mạng tinh gọn là tất yếu cho sự phát triển. Đây là cơ hội để giữ chân và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong bộ máy nhà nước. Ông Bạch Ngọc Chiến cũng kiến nghị, cần áp dụng hệ thống đánh giá nhân sự trong bộ máy nhà nước để khuyến khích sự đóng góp của nguồn nhân lực chất lượng cao.

Giải pháp nào để người lao động chuyển đổi nghề nghiệp sau tinh giản biên chế?
Trong bối cảnh nền kinh tế đang chuyển mình theo xu hướng số hóa và hội nhập quốc tế, việc hỗ trợ người lao động chuyển đổi không chỉ góp phần giảm áp lực thất nghiệp mà còn thúc đẩy sự phát triển của các ngành kinh doanh, mở rộng thị trường lao động và tạo điều kiện cho sự đa dạng hóa nguồn nhân lực. Hội thảo đã nhận được nhiều ý kiến thảo luận và đề xuất những giải pháp để hỗ trợ người lao động chuyển đổi nghề nghiệp thành công trong bối cảnh kinh tế, xã hội, chính trị mới.
PGS.TS. Lê Thị Thanh Hà (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) đề xuất, cần tối ưu hóa số lượng nhân sự, đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ. Đào tạo, bồi dưỡng lại cán bộ đáp ứng yêu cầu công việc mới trong kỷ nguyên số, tăng cường chuyển đổi số để giảm thiểu nhân sự trung gian. Bên cạnh đó cần tăng cường phân cấp, phân quyền phù hợp với chức năng, nhiệm vụ. 
Đổi mới tư duy lãnh đạo, quản lý, ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý nguồn nhân sự. Chuyển đổi từ tư duy quản lý hành chính sang tư duy phục vụ, đặt mục tiêu lấy người dân làm trung tâm. Tinh giảm không chỉ dựa trên số lượng mà còn phải bảo đảm cơ cấu hợp lý và năng lực của đội ngũ nhân sự. 

Người lao động cần trang bị kỹ năng gì để đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng? PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Nhàn chia sẻ các các nhóm kỹ năng mà doanh nghiệp đánh giá cao từ người lao động bao gồm: Giải quyết vấn đề; Kỹ năng giao tiếp hiệu quả; Ngoại ngữ; Tư duy phân tích; Kỹ năng hợp tác; Thích ứng với thay đổi; Tư duy sáng tạo; Tính bền bỉ, linh hoạt và nhanh nhẹn; Hiểu biết về công nghệ. Bên cạnh đó, diễn giả cũng khẳng định vai trò của nhà nước trong chuyển đổi nghề nghiệp của người lao động. Cần có chương trình đào tạo thực tiễn, giúp người lao động phát triển tư duy hệ thống, kỹ năng số, giao tiếp, ngoại ngữ và cách thích nghi với doanh nghiệp. Đào tạo nên kết hợp trực tuyến và trực tiếp, gắn lý thuyết với thực hành. Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ tài chính và hướng dẫn chuyển đổi việc làm để giúp họ dễ dàng hòa nhập với thị trường lao động.
Để hỗ trợ công chức, viên chức sau tinh giản biên chế, cần đẩy mạnh dự báo thị trường lao động, cung cấp thông tin việc làm và tổ chức các phiên giao dịch kết nối doanh nghiệp. Khuyến khích doanh nghiệp nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài tuyển dụng nguồn nhân lực này. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 178/2024/NĐ-CP với các chính sách như hỗ trợ nghỉ hưu sớm, trợ cấp thôi việc, đào tạo lại và trọng dụng nhân sự có năng lực, giúp người lao động có thêm cơ hội phát triển phù hợp với bối cảnh mới.
Đề xuất các nhóm giải pháp về chính sách, tài chính và triển khai đồng bộ giải pháp khác, Ths. Kiều Công Thược khẳng định tầm quan trọng của việc hỗ trợ chuyển đổi nghề cho người lao động khu vực công và kiến nghị các cơ quan chức năng sớm ban hành các chính sách và giải pháp phù hợp để hỗ trợ người lao động chuyển đổi nghề thành công, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước. Ông Kiều Công Thược nhấn mạnh: “Ở mỗi gia đoạn cần có chính sách riêng, đảm bảo sự linh hoạt chính sách và ổn định xã hội”.

PGS.TS. Đỗ Hương Lan - Viện trưởng Viện Chính sách và Quản lý, Trường ĐH KHXH&NV khẳng định: “Chuyển đổi nghề không phải là mất mát, mà là cơ hội của người lao động”.
Với vai trò là một trong những trung tâm đào tạo, nghiên cứu hàng đầu của đất nước, Trường Đại học Khoa học Xã Hội và Nhân Văn Hà Nội trong nhiều năm qua đã triển khai hàng loạt các nghiên cứu, hội thảo khoa học, thực hiện các báo cáo đánh giá, đề xuất các khuyến nghị chính sách, tư vấn chính sách về an sinh xã hội và các vấn đề lao động và việc làm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong đó, Viện Chính sách và Quản lý đã hợp tác với một số doanh nghiệp xây dựng và phát triển chương trình hỗ trợ người lao động với hệ sinh thái hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp ROAD2NEXT.
Đây là một hệ sinh thái đa chiều, giúp người lao động khu vực công tái định vị bản thân, đánh thức những khả năng tiềm ẩn hoặc “ngủ quên” và vượt qua thách thức khi rời môi trường nhà nước. Bên cạnh đó, người lao động được tái đào tạo, nâng cao trình độ, kỹ năng mới phù hợp với yêu cầu của thị trường lao động; tìm thấy các cơ hội phát triển nghề nghiệp mới và chuyển đổi nghề nghiệp thành công và bền vững phù hợp với năng lực cá nhân cũng như nhu cầu thị trường.